كارآفرینی و توسعه SME's بواسطه لیزینگ
برای سالهای متمادی لیزینگ بهعنوان یك پدیده در كشورهای توسعه یافته وجود داشته و در قرن بیستم روی مسیر توسعه و نفوذ قرارگرفت. درحالیكه اولین معاملات لیزینگ مربوط به هزاران سال پیش میباشد، تنها 40 سال است كه لیزینگ از چارچوب و قوانین و مقررات برخوردار شده است. در روزهای انقلاب صنعتی تولیدكنندگان از لیزینگ بهعنوان ابزاری برای بازاریابی محصولاتشان استفاده كردند. اما در قرن بیستم تولیدكنندگان بزرگ كه خود برای تامین مالی خرید تجهیزات و داراییهایشان عمدتاً از بانكها وام میگرفتند، برای فروش محصولاتشان با مشكل مواجه شدند. مشتریان آن ها به وامهای بانكی دسترسی نداشتند. به این ترتیب تولیدكنندگان برای فروش محصولاتشان اقدام به فروش با شرایط پرداخت كوتاه مدت نمودند. اما این ایده كمك چندانی برای توسعه فروش نكرد. با افزایش تعداد معاملات این چنینی لیزینگ بعنوان روشی جدید از كسب و كار و در جهت توسعه ابزارهای تأمین مالی پدید آمد.
در سال 1952 اولین شركت لیزینگ در كشور ایالات متحده تأسیس شد و در اوایل دهه 60 این كسب و كار به اروپا نیز رسید. در سال 1994 لیزینگ در بیش از 80 كشور جهان كه 50 كشور از آنها توسعه یافته بودند، رواج پیدا نمود. اكنون لیزینگ در كشورهای توسعه یافته صنعتی چند میلیارد دلاری است و سرمایهگذاریهای بخش خصوصی در این صنعت طی سالهای گذشته 2 برابر شده است. كشور چین با رشد 40درصدی در این صنعت از تجارب خوبی در حمایت از SME’s برخوردار بوده و درحال حاضر دومین لیزینگ جهان را در اختیار دارد. لیزینگ بعنوان تنها ابزار مناسب برای تأمین مالی بنگاههای خرد و كوچك كه توانایی تأمین وثایق مورد نیاز را ندارند دركشورهای درحال توسعه مورد استفاده قرار میگیرد.
1 – لیزینگ چیست؟
در قرارداد لیزینگ امتیاز استفاده از داراییها برای مدت مشخصی به شخص دیگر واگذار میگردد. قراردادهای متنوع و بسیاری را میتوان از انواع و اقسام عقود لیزینگ دانست. در پایان مدت قرارداد مستأجر اختیار خرید و پرداخت ارزش باقیمانده كالا و یا عدم خرید كالای مورد نظر را دارد. چنین لیزینگی برای مشتریان جهت سرمایهگذاری و افزایش بهرهوری داراییها بسیار موثر است. در مقایسه با دیگر تأمین منابع مالی معمولاً این نوع تأمین مالی در جهان ارزانتر و البته قابل دسترستر هستند. درواقع به دلیل ایفای نقش وثیقه توسط مالالاجاره استفاده از خدمات لیزینگ در مقایسه با سایر روشها برای مشتریان راحت تر است. از طرف دیگر در قراردادهای لیزینگ ارائه خدمات متنوعی وجود دارد. معمولاً لیزینگ ها تعمیرات، گزارشات و خدمات مشاوره ای و حتی خدمات مدیریتی نیز به مستأجرین می دهند. به این ترتیب هر موضوعی در رابطه با دارایی مربوط به موجر(لیزینگ) بوده و لذا مستأجر تمامی تمركز خود را روی كسب و كار خود متمركز می كند. خدمات لیزینگ بسیار متنوع است. اما بطور كلی و سنتی لیزینگ مالی، لیزینگ عملیاتی و لیزینگ خرید و اجاره مجدد سه روش اصلی لیزینگ میباشند. لیزینگهایی چون لیزینگ اهرمی، لیزینگ كمك فروش، لیزینگ سندیكائی، برون مرزی، لیزینگ پرخطر، لیزینگ منابع انسانی، لیزینگ زمینهای زراعی و … هریك به نوعی زیرمجموعهای از روشهای فوقالذكر هستند. طی سالیان لیزینگ در بازارهای مختلفی فعالیت داشته و روشهای متنوعی را به مشتریان خود عرضه نموده است. تنوع خدمات لیزینگ نشان از تواناییها و پتانسیل آن برای نفوذ در انواع بازار و مفید واقع شدن آن در این بازارها است.
2 – مزایای لیزینگ
- غیرربوی بودن
- غیروثیقهای بودن
- آزاد كردن منابع مالی مستأجر و استفاده بهینه از نقدینگی
- سرعت عمل
- ضد تورمی بودن
- عدم وجود ریسك انحراف در مصرف وجوه
- انعطاف پذیری
- تامین مالی صد در صد
- مشوق های مالیاتی
- رونق اقتصادی
3 – لیزینگ ابزاری مناسب برای تأمین مالی SME’s
همانطور كه گفتیم صنایع كوچك و متوسط منجر به رشد اقتصادی، افزایش رقابت، كارآفرینی و نوآوری شده و جهت ایجاد مشاغل مفید هستند. بنابراین كسب اطمینان از دسترسی آنها به منابع مالی برای رشد و دستیابی به اهدافشان از مهمترین دغدغههای تمامی كشورها میباشد. بصورت سنتی منابع مالی این بنگاهها از طریق منابع مالی صاحبان آنها و نگهداشت سود كسب و كار تامین مالی میشود. بسیاری از آنها هم به منابع خارجی برای تأمین منابع مالی نیاز دارند كه البته در اینجا میتوان منابع مالی خارجی را نیز به دو نوع رسمی و غیر رسمی تقسیم نمود. منابع مالی غیر رسمی شامل دریافت منابع مالی مور نیاز بنگاها از دوستان و خانواده است. درحالیكه شركتهای سرمایهگذاری، بانك ها و فرشتگان سرمایه گذاری (Investment Angels)، مراجع تامین مالی خارجی رسمی را تشكیل میدهند.
وام های بانكی درحالی مهمترین منبع تأمین مالی خارجی هستند كه پیچیدگی دریافت وام از آنها SME’s را در دریافت وام دچار مشكل نموده است. بصورت ساده هرچقدر شركتی جوانتر و كوچكتر باشد با موانع بزرگتری در تأمین منابع مالی مواجه است. مشكل تأمین منابع مالی برایSME’s ، بعد از پیدا كردن مشتری، دومین مشكل بزرگ است. تمامی جنبه های مربوط به اسقاط دارایی، بازیافت آن و یا حتی لیزینگ مجدد و ارائه سایر خدمات این چنینی ویژ گی های هستند كه لیزینگ را منحصر به فرد ساخته است. لیزینگ در مقایسه با سایر روشهای تأمین مالی از پیچیدگی كمتری برخوردار است. بواسطه لیزینگ نقدینگی بنگاه افزایش مییابد و لیزینگ قطعه ضروری دستگاه تأمین منابع مالی میباشد.
لیزینگ بخش عمدهای از تأمین منابع مالی سرمایه گذاری در اروپا را تشكیل می دهد و اهمیت اقتصادی لیزینگ از همین موضوع نشأت میگیرد. خدمات لیزینگ توسط كلیه شركتها در حجمهای متفاوت و در بخش های متفاوت مورد استفاده قرار میگیرد. این بخشها حتی شامل لیزینگ عمومی همچون لیزینگ مدرسه و بیمارستان نیز میشود.
لیزینگ همچنین جهت بروزرسانی تكنولوژی و حضور در عرصه رقابت به مشتریان خود خدمت میكند. با كمك به مستأجرین برای سرمایهگذاری بیشتر لیزینگ به رشد اقتصاد كمك میكند. نرخ نفوذ لیزینگ در برخی از كشورهای جهان در جدول شماره 1 آورده شده است. نرخ نفوذ لیزینگ كه از تقسیم حجم عملیات لیزینگ بر ارزش تشكیل سرمایه های ثابت در قسمت ماشینآلات حاصل میشود، نشان از تأثیر لیزینگ در كلیه سرمایه گذاریها دارد.
جدول شماره 1 – نرخ نفوذ لیزینگ در جهان
ردیف | كشور | حجم فعالیت (میلیارد دلار) | نرخ نفوذ لیزینگ |
1 | ایالات متحده امریكا | 294.34 | 22 |
2 | سوئد | 20.33 | 24.6 |
3 | انگلستان | 61.66 | 23.8 |
4 | كانادا | 37 | 20.8 |
5 | دانمارك | 7.76 | 20.6 |
اما برای تجزیه تحلیل بهتر در قسمت SME’s در نمودار شماره 1، سهم لیزینگ را در سرمایهگذاریهای بنگاههای خرد و كوچك مقایسه نمودهایم. 40% تامین كل منابع مالی SME’s توسط لیزینگ ها انجام میشود. درصد استفاده از لیزینگ در شركتهای متوسط 50% و در شركتهای خرد 42% میباشد.
نمودار شماره 1 – تأمین منابع مالی SME’s بواسطه لیزینگ در حوزه اتحادیه اوروپا – 2010
اگرچه تعداد بسیاری از SME’s از لیزینگ استفاده میكنند اما سهم تأمین منابع مالی آنها برای سرمایهگذاری در ماشین آلات 16.7 درصد است. همانطور كه در نمودار شماره …. مشخص است لیزینگ بعد وام بانكی دومین منبع مهم برای سرمایهگذاری در خدمت SME’s میباشد.
نمودار شماره 2 – سهم لیزینگ در سرمایه گذاری SME’s
اگر بخواهیم این نسبت را تنها در شركتهایی كه از لیزینگ استفاده میكنند بررسی كنیم، لیزینگ با كسب 32.4% سهم در تامین منابع مالی برای سرمایهگذاری قبل از وام های بانكی در مقام اول قرار دارد. یعنی در میان شركتهایی كه با ابزار لیزینگ آشنایی دارند تمایل به استفاده از لیزینگ 2 برابر میشود. تمایل به استفاده از لیزینگ البته در حوزه های مختلف فعالیت نیز متفاوت است. در جدول شماره 2 نسبت SME هایی كه از لیزینگ استفاده میكنند آورده شده است.
جدول شماره 2 – درصد استفاده از لیزینگ توسط SME’s
| فرانسه | آلمان | ایتالیا | هلند | لهستان | اسپانیا | سوئد | انگلستان | 8كشور |
تجهیزات و ماشینآلات كشاورزی | 0.9% | 4.4% | 1.0% | 4.3% | 2.7% | 2.4% | 3.9% | 3.7% | 0.9% |
تجهیزات حمل و نقل (بالابر) و جرثقیل | 7.8% | 11.6% | 3.9% | 6.7% | 4.9% | 4.4% | 10.0% | 8.6% | 7.8% |
تجهیزات تولید | 14.4% | 8.7% | 1.9% | 9.0% | 4.0% | 6.3% | 24.7% | 12.5% | 14.4% |
سایر ماشینآلات و تجهیزات صنعتی | 13.1% | 11.3% | 2.9% | 20.0% | 8.9% | 5.9% | 36.2% | 16.3% | 13.1% |
تجهیزات IT و ارتباطات | 15.1% | 8.9% | 4.9% | 26.7% | 8.4% | 10.2% | 19.4% | 15.5% | 15.1% |
تجهیزات اداری، فتوكپی و پرینتر | 15.8% | 12.0% | 3.9% | 17.7% | 4.7% | 15.6% | 13.3% | 13.1% | 15.8% |
اسباب و وسایل | 7.3% | 6.4% | 2.4% | 8.3% | 4.0% | 4.4% | 23.1% | 10.2% | 7.3% |
تجهیزات پزشكی | 0.7% | 1.3% | 0.5% | 0.0% | 0.9% | 0.5% | 1.7% | 1.1% | 0.7% |
تجهیزات تولید انرژی تجدیدپذیر (انرژی خورشیدی و … ) | 1.6% | 0.9% | 0.0% | 1.3% | 0.7% | 2.0% | 6.8% | 2.2% | 1.6% |
خودروهای سواری و خودروهای تجاری > 3.5تن | 24.9% | 18.4% | 13.6% | 38.0% | 9.6% | 12.2% | 14.4% | 19.4% | 24.9% |
خودروهای تجاری< 3.5 تن | 7.8% | 8.2% | 5.3% | 5.3% | 6.0% | 10.2% | 18.1% | 10.1% | 7.8% |
سایر وسایل حمل و نقل ( اتوبوس و … ) | 4.7% | 2.4% | 3.4% | 2.3% | 2.2% | 7.3% | 11.6% | 5.1% | 4.7% |
4 – لیزینگ و SME’s در ایران
براساس تعریف وزارت صنعت، معدن و تجارت كارگاههای با كمتر از 50 نفر كاركن بنگاههای كوچك و متوسط محسوب میشوند. درحالیكه 24.4 درصد سهم میزان سرمایهگذاری در كل صنعت متعلق به بنگاههای كوچك و متوسط است، 42.2درصد از اشتغال ایران متعلق به این گروه میباشد. بنابراین دسترسی این گروه به منابع مالی جهت رونق اقتصادی مفید فایده است. بررسی لیزینگ جهان نشان از حیاتی بودن ابزار لیزینگ برای SME’s دارد. همانطور كه در جدول شماره 2 نشان داده شد، بنگاههای كوچك و متوسط از تمامی حوزههای خدمات لیزینگ حتی خودرو استفاده میكنند.
بطور متوسط 7 شركت لیزینگ طی 9 سال گذشته در حوزههای ماشینآلات و تجهیزات صنعتی، شناورهای دریایی، تجهیزات پزشكی و … فعالیت داشتهاند. طی 9 سال گذشته این شركتها طی20 هزار فقره قرارداد تسهیلاتی به ارزش733, 27 میلیارد ریال به متقاضیان خرید ماشینآلات و تجهیزات صنعتی پرداخت نمودهاند. مسلماً صاحبان كسب و كار با خرید تجهیزات و ماشینآلات صنعتی موفق به ایجاد اشتغال بیش از 1 نفر میشوند. اما بدلیل فقدان آمار شفاف و قابل اتكاء فرض میكنیم هر فقره قرارداد فقط و فقط 1 شغل ایجاد كرده باشد. در این صورت صنعت لیزینگ ( این 7 شركت) طی 9 سال گذشته موفق به ایجاد 20 هزار شغل شده است. این رقم با احتساب قراردادهای مربوط به خودروی كار به 122 هزار شغل افزایش مییابد. از سوی دیگر لیزینگ ایران با كمك به افزایش توان خرید مشتریان منجر به رونق صنایع خصوصاً صنعت خودرو و ایجاد اشتغال بصورت غیر مستقیم شده است.
نمودار شماره 3 – ایجاد شغل توسط صنعت لیزینگ
5 – مشكلات صنعت لیزینگ ایران درحمایت از SME’s:
- اگرچه بدلیل فقدان آمار مشخص امكان اندازهگیری اشتغالزایی مستقیم و برآورد اشتغالزایی غیر مستقیم توسط لیزینگ مشخص نیست، اما تجزیه و تحلیل اطلاعات دردسترس نشان از تأثیر بسزای لیزینگ در ایجاد اشتغال دارد. همچنین در این راستا شركتهای لیزینگ نیز میتوانند مانند بانكها برآورد ایجاد اشتغال تسهیلات اعطایی را در فرمهای پذیرش مشتریان درج نموده و با ارائه اطلاعات به كانون شركتهای لیزینگ ایران در جهت تصمیمسازی برای صنعت لیزینگ ایران، بصورت یكپارچه همكاری نمایند.
- توسعه صنعت لیزینگ در ایران نیازمند بهبود اقدامات و تصمیمگیری از هر دو طرف فعالان و قانونگذاران میباشد.
- شركتهای لیزینگ ایران در فرایندهای خود از انعطاف مناسب برخوردار نبوده و در سطح خدمات لیزینگ جهان عمل نمیكنند. اگرچه فقدان بستر قانونی مشابه قوانین جهانی در ایران در رفتار لیزینگ تأثیرگذار است، در بسیاری از موارد از جمله تنوع حوزههای فعالیت، روشها، محدود بودن خدمات پس از انعقاد قرارداد و … كاستی هایی از سوی فعالان لیزینگ وجود دارد.
- فقدان فرهنگ لیزینگ و عدم شناخت صنعت لیزینگ توسط صاحبان صنایع، خریداران و SME’s
- از میان روشهای متنوع لیزینگ در ایران فقط لیزینگ مالی و دربرخی موارد خرید و اجاره مجدد انجام میشود. لیزینگ عملیاتی بعنوان یكی از مهمترین روشهای لیزینگ جزء عقود مجاز نیست.
- استفاده از مزایای مالیاتی لیزینگ توسط موجر/مستأجر در بسیاری از كشورهای درحال توسعه و توسعه یافته جهت حمایت از لیزینگ و پیرو آن رونق اقتصادی استفاده میشود. اما در لیزینگ ایران علاوه بر پرداخت مالیات، 8% مالیات بر ارزش افزوده نیز پرداخت میشود كه تأثیر بسیاری در عملكرد لیزینگ دارد.
- مورد اجاره در صنعت لیزینگ به نام موجر بوده و بعنوان وثیقه شناخته میشود. بدین ترتیب درصورت بروز اقساط معوق موجر حتی بدون اطلاع مستأجر میتواند مورد اجاره با بازپس گیرد. این درحالی است كه در ایران شركتهای لیزینگ جهت وصول مطالبات معوق هزینههای بسیاری را بابت طی فرایندهای فسخ و استرداد پرداخت مینمایند. در برخی از موارد نیز از صاحبان كسب و كار وثیقههای دیگری اخذ میگردد.
- نرخ سود اجاره در صنعت لیزینگ باتوجه به ریسك اجاره تعیین میشود ولی نرخ سود لیزینگ ایران دستوری است.
- وجود بستر قانونی نامناسب برای فعالیت صنعت لیزینگ منجر به كاسته شدن جذابیت و مزایای لیزینگ در ایران شده است. شاید سقف تسهیلات بالا و حتی بدون وثیقه تنها جذابیت حال حاضر در صنعت لیزینگ برای مشتریان باشد. شركتهای لیزینگ ایران تنها با دریافت چك و سفته به صاحبان كسب و كار و رانندگان خودروهای سنگین تسهیلات بالای 70 میلیون تومان پرداخت مینمایند. پرداخت تسهیلات به اینصورت در صنعت بانكداری به ندرت مشاهده میشود. اما فعالان صنعت لیزینگ در بازگشت سرمایه خود دچار مشكل بوده و در این خصوص همواره با اعتراضهای فراوان مواجه بودهاند.
- درحالیكه حجم عملكرد صنعت لیزینگ طی سالهای اخیر كاهش یافته ، سرانه تسهیلات اعطایی افزایش و تعداد قراردادها نیز كاهش یافته است. این امر ناشی از شكاف عرضه و تقاضا و پتانسیل بالای تقاضا برای لیزینگ و فقدان منابع مالی میباشد. كمبود منابع مالی همواره از مهمترین مشكلات لیزینگ بوده است.
- یكی از مهمترین دغدغه وام های بانكی عدم انحراف در مصرف وجوه است. وجود این مزیت لیزینگ برای دولتمردن جهت ایجاد اشتغال مفید است. همانطور كه گفتیم طی 9 سال گذشته بطور متوسط 7 شركت لیزینگ 122 هزار اشتغال ایجاد نمودهاند. بنابراین توسعه كمی و كیفی صنعت لیزینگ باتوجه به مزایای بالفعل آن در ایران و همچنین ایجاد بستر قانونی برای به فعلیت درآوردن مزایای بالقوه آن موجب رونق اقتصادی میشود.
منابع:
- آمار عملكرد صنعت لیزینگ، گزارش كانون شركتهای لیزینگ از سال 1383 لغایت 1392
- مركز آمار ایران،”سالنامه آماری كشور – 1391″
- لیزینگ صنعت و معدن، آبان 1386، “آموزش لیزینگ”
- European Investment Fund, 2012, “The importance of leasing for SME’s”
- Murad, “Leasing – Path to a prosperous SME sector”
- Balling,B.Bernat, ” Finance SME’s in Europe”