ارزش‏ آفرينی لیزینگ در بازارهای نوظهور

لیزینگ زمینه لازم را برای افزایش سرمایه‏گذاری داخلی در درون اقتصاد فراهم می‏کند. از طریق توسعه سایر ابزارهای مالی همچون لیزینگ، فعالیت‏های بخش مالی كشورها با معرفی محصولات جدید و یا فعالان صنعت تعمیق می‏یابد.

لیزینگ توسط انواع کسب و کارها به عنوان یک ابزار مالی برای تأمین دارایی‏هایی به ارزش ده‏ها دلار تا ده‏ها میلیون دلار استفاده می‏شود، و کسانی (شرکت‏های کوچک) که فاقد دارایی پایه قابل توجه هستند، از طریق آن می‏توانند ارزش ذاتی دارایی خریداری شده توسط لیزینگ را به عنوان وثیقه سرمایه‏گذاری بكار ببرند. این بنگاه‏های کوچک، دارایی دیگری برای وثیقه تسهیلات و یا دیگر وام‏های‏ با وثیقه در کشورهایی که در آن گزینه‏ای برای اعطای وام‏های بدون ضمانت و وثیقه وجود ندارد، در اختیار ندارند. لیزینگ توسعه‏یافته به کارآفرینان اجازه می‏دهد تا با امکان دسترسی به منابع مالی و به دنبال آن، درآمدزایی از محل دارایی‏ها، به لحاظ اقتصادی فعال‏تر شوند. همچنین، لیزینگ در کشورهای با محیط‏های کسب و کار ضعیف، یک مزیت مهم ارائه می‏دهد، به خصوص آن كشورهایی که با حقوق طلبکار و قوانین وثیقه و ثبتی ضعیف روبرو هستند، از جمله آنهایی که اعطا‏كننده وام با وثیقه در آن كشور به‏طور پیش فرض اولویت ندارد.

در نتیجه، لیزینگ گاهی اوقات تنها ابزار مالی در دسترس برای تأمین مالی میان‏مدت شرکت‏های کوچک و متوسط (SME) برای پشتیبانی از سرمایه‏گذاری در دارایی‏های مولد و لجستیک است. یك لیزینگ پویا می‏تواند تا حد زیادی اقتصاد یك کشور را از طریق ایجاد دسترسی به منابع مالی که به نوبه خود، می‏تواند به ایجاد فرصت‏های شغلی بیانجامد، منتفع سازد.

لیزینگ همچنین نقش مهمی در سوق دادن کسب و کارهای کوچک به سوی سیستم مالی رسمی دارد. به صورت غیر رسمی، بنگاه‏ها جهت دسترسی به تأمین مالی از طریق لیزینگ، سابقه ساختگی از معاملات مالی ایجاد می‏كنند. در حالی‏كه اگر زیرساخت‏های اشتراک‏گذاری اطلاعات (Information-sharing infrastructure) معتبر و درخور وجود داشته باشد، بانک‏ها و سایر مؤسسات مالی می‏تواند با دسترسی به این سوابق، ریسك‏ها را بهتر مدیریت كنند و خدمات جامع‏تر مالی به این بنگاه‏های کوچک ارائه كنند. از طریق این فرصت نوین، شركت‏های کوچک انگیزه جدیدی برای پیوستن به بخش رسمی یافتند.

اقتصادهای نوظهور، تقریباً همیشه از سیستم بانکی که تنها قادر است به مشتریان بالقوه خود طیف محدودی از محصولات را ارائه دهد، رنج می‏برند. بنگاه‏های کوچک و متوسط در اقتصادهای نوظهور وثیقه کافی و یا سابقه اعتباری برای دسترسی بیشتر به تأمین مالی سنتی بانکی ندارند. این نتایج حاصل کمبود اعتبار موجود به کارآفرینان داخلی است. توسعه لیزینگ به عنوان یک ابزار مالی، ارائه طیف وسیعی از محصولات مالی در بازار را افزایش می‏دهد و دسترسی بنگاه‏ها به منابع مالی را فراهم می‏كند، در نتیجه تولید داخلی ترویج می‏یابد، اقتصاد رشد می‏كند و شغل ایجاد می‏شود.

توسعه بازار لیزینگ

ایجاد یک صنعت لیزینگ پایدار در کشورهای در حال توسعه، نیاز به سرمایه‏گذاری و سازندگان دانش فنی، تنظیم‏کنندگان و فعالان بخش خصوصی است. برای رفع این نیاز، مؤسسه مالی بین‏المللی (IFC) برنامه‏های مشاوره‏ای را با مشاركت تأمین‏کنندگان دو جانبه و چند جانبه مالی، برای ارتقاء شركت‏های خرد، کوچک، و متوسط (MSMEs) از طریق دسترسی به منابع مالی مدت‏دار تجهیزات و گسترش بازارهای مالی محلی، فراهم می‏کند. خدمات مشاوره مستقیم به شركت‏‏های  لیزینگ متقاضی در زمینه‏های عملیاتی، استراتژی، مدیریت ریسك و نظارت، و همچنین حمایت گسترده از صنعت لیزینگ در کشورهای در حال توسعه، جهت رفع محدودیت‏های امور نظارتی و سیاستی، و بالابردن سطح حمایت و آگاهی، ارائه می‏شود.

بسیاری از کشورها، در توسعه صنعت لیزینگ با موانع ساختاری زیر مواجه‏اند:

• فقدان تعریف واضح و قوانین و مقررات قابل پیش‏بینی حاکم بر معاملات لیزینگ
• استانداردهای حسابداری نامشخص
• فقدان یک رژیم مالیاتی مناسب
• توانایی‏های كم بودجه‏ای
• عدم وجود چارچوب قانونی و نظارتی مناسب

مؤسسه مالی بین‏المللی دریافته است که، لیزینگ برای توسعه معمولاً نیازی به اعطای هرگونه مزیت‏های مالیاتی یا نظارتی ندارد. با این حال، بدون مقررات مكتوب و مشخص، لیزینگ در مقابل آندسته از وام‏هایی كه برای سیستم‏‏های قضایی، مالی و تجاری بهتر قابل درک است، ضعیف است. بنابراین، تمرکز بر کمک‏های دولتی در ایجاد زمینه فعالیت لیزینگ، اجازه می‏دهد كه رقابت روزافزون و منصفانه بین وام و اجاره به نفع مشتریان بنگاه‏های كوچك و متوسط (SME) و بطور کلی توسعه اقتصادی بوجود آید. در بسیاری از موارد، یا مقررات خاص برای لیزینگ وجود نداشت، یا به دلیل فقدان سابقه، کاربرد و تفسیر آنها نامطمئن بود و بیشتر دولت‏ها برای کمک به طرح‏ریزی زمینه توسعه لیزینگ برای تشخیص این نقاط ضعف، به IFC روی آورده‏اند.

با تكیه بر حمایت بنیادی این صنعت، در حال حاضر فعالیت‏های مشاوره‏ای بر روی کمک به راه‏اندازی و گسترش کسب و کار لیزینگ قوی متمرکز شده است كه به موجب آن، توسعه صنعت لیزینگ قوی و پایدار تسهیل می‏یابد. در حال حاضر خدمات مشاوره در لیزینگ‏های بانکی و غیر بانكی در موضوعات حیطه نظارت، استراتژی، مدیریت ریسک و عملیات ارائه ‏می‏شود.

محوری‏ترین نقش IFC در سرمایه‏گذاری‏های لیزینگ، به عنوان سازمان‏دهنده پروژه، و گردآوری‏ كننده حامیان و شركای مالی یا فنی داخلی و خارجی است، و جایی که بیشتر مورد نیاز است، ایجاد اطمینان در مقامات دولتی به اینکه این پروژه اقتصادی و مقرون به صرفه است، و بر اساس مدیریت قوی، اصول مالی و عملیاتی سازمان یافته و در یک محیط نظارتی مساعد اداره خواهد شد. تنظیم و ایجاد سیاست‏های عملیاتی شرکت‏های لیزینگ، بطور تخصصی بر روی تجهیزات صنعتی و در بسیاری از موارد، بر روی وام‏گیرندگان کوچک و متوسط متمركز شده است.

بسیاری از کشورهای در حال توسعه از نهادهای ضعیف یا ناقص قانونی رنج می‏برند. اگر چه در اصل و تحت شرایط ریسك، وام‏دهی و اجاره‏دهی با وثیقه باید تقریباً معادل هم باشند، اما تجربه در بسیاری از حوزه‏های قضایی نشان داده است که موضوع مالکیت قانونی توسط تمامی مشارکت‏كنندگان، به‏خصوص دادگاه‏ها، سهل‏تر از اعطای وام‏ با وثیقه، به رسمیت شناخته شده است. این موضوع می‏تواند ریسك وام‏دهندگان (اجاره‏دهندگان) را بطور قابل توجهی کاهش دهد. ارزش این مزیت لیزینگ را به ویژه در محیط‏های چالش برانگیز، نباید دست کم گرفت.

نحوه برخورد

اثرات قوی لیزینگ در توسعه بازار مالی و در حمایت از SMEهای محروم، سبب تمركز بر آن شده است. لیزینگ یا اجاره، اغلب تنها از طریق تأمین مالی مدت‏دار یا راه‏اندازی بنگاه‏های كوچك و متوسط، می‏تواند بازارهای در حال توسعه را كه بیشتر اوقات بانک‏ها به آنها به‏خوبی خدمت‏رسانی نمی‏کنند، بدست ‏آورد.

حمایت از بنگاه‏های کوچک و متوسط از عوامل مهم کاهش فقر بشمار می‏رود. یكی از موانع اصلی برای رشد آنها، عدم دسترسی به منابع مالی است، و یكی از روش‏های مؤثر در كمك به تأمین مالی SMEها، استفاده از حمایت‏های شرکت‏های لیزینگ، بانک‏ها و سایر مؤسسات مالی است.

مؤسسه IFC به مدت چهار سال، با جمع‏آوری و تجزیه و تحلیل داده‏هایی از مؤسسات مالی متقاضی سرمایه‏گذاری در بنگاه‏های كوچك و متوسط، درک بهتری از ترکیب پرتفوی خود بدست آورد. در سال مالی 2008، از میان 197 مؤسسه مالی متقاضی متمركز بر شركت‏های‏ خُرد، کوچک و متوسط (MSME) كه در 73 کشور بررسی شد، 25 مورد تقاضای سرمایه‏گذاری در لیزینگ داشتند.

• مقدار متوسط معوقات لیزینگ برای اجاره‏های خُرد 3.180 دلار، اجاره‏های کوچک 20.498 دلار و اجاره‏های متوسط 207.146 دلار بود.
• نرخ متوسط نكول (NPL) برای اجاره‏های خُرد 3 درصد، اجاره‏های کوچک 2 درصد و اجاره‏های متوسط 2 درصد بود.
• بنگاه‏های خرد، كوچك و متوسط متقاضی لیزینگ IFC، از لحاظ تعدادی 19 درصد و از نظر حجم 47 درصد رشد داشته‏اند.

درس‏های جدید برای توسعه بازار لیزینگ

رشد و اهمیت بی‏سابقه لیزینگ در بازارهای نوظهور، بیش از 35 سال گذشته است. با این حال، برای افزایش نرخ نفوذ لیزینگ و كسب حداکثر تأثیر در توسعه، بایستی نیازهای زیادی برطرف شود. تغییرات و تمایلات بازار جدید در چشم‏انداز جهانی لیزینگ نیز بدان گواهی می‏دهد، و یک رویکرد پویا را جهت دستیابی به توسعه پایدار بازار لیزینگ در بازارهای نوظهور، فراخوانی می‏كند.

به چالش کشیده شدن ادامه حیات مؤسسات مالی غیر بانكی

به‏لحاظ تاریخی، شرکت‏های لیزینگ مستقل به عنوان مؤسسات مالی غیر بانکی (NBFIs) ابزاری برای ارتقاء دسترسی SME به منابع مالی در بازارهای نوظهور بودند. به طور کلی مؤسسات مالی غیر بانکی، اولین نقش‏آفرینان برای ورود به بازار لیزینگ در حال تولد، به خصوص در اکثر بازارهای مرزی هستند. با این حال، به دلیل محدودیت دسترسی و بالا بودن نسبی هزینه تأمین وجوه، آنها بسیار آسیب‏پذیرتر از بانک‏ها هستند. آنها اغلب از رقابت بانکی، كه مانند بانک‏ها شروع به توسعه محصولات لیزینگ كنند، رنج می برند. شرکت‏های پیشرو، شاید در ابتدا یک مزیت رقابتی در قیمت‏گذاری داشته باشند و نقش توسعه‏ای قوی را ایفا نمایند، اما با ورود بانک‏ها به بازار، ممکن است مزیت رقابتی آنها به سرعت فرسوده شود.

در دراز مدت، قوی‏ترین مؤسسات مالی غیر بانکی با تخصصی شدن در حوزه‏های خاص مانند مشارکت در فروش، لیزینگ عملیاتی یا خوشه‏های صنعتی، برای خود ثبات و پایداری مطمئنی ایجاد می‏كنند. بنابراین، لازمه توسعه یك بخش لیزینگ قوی در یك كشور، ورود بانک‏های تجاری در کسب و کار لیزینگ است، همانطور که تشکیل سرمایه ثابت، تقریباً در تمام کشورهای با نرخ نفوذ لیزینگ بالاتر از 10درصد نشان داده است.

بانک‏ها، سهم شیر (بخش اعظم سهم) خود را از بازار لیزینگ می‏خواهند

در اثنای بحران مالی به وضوح دیده می‏شود كه شرکت‏های لیزینگی که بخشی از یک solid bank با یک منبع پایدار از سپرده‏های مالی خُرد هستند، شانس بالاتری برای سپری كردن بحران دارند. شرکت‏های لیزینگ مستقلی كه به استقراض‏های عمده نیاز دارند، به‏ناچار رنج خواهند برد. بانک‏ها بطور عمده به وجوه نقد محلی و رقابتی از طریق سپرده‏های‏شان دسترسی دارند و توانایی استفاده اهرمی از شبکه شعب خود، برای دستیابی به بنگاه‏های کوچک و متوسط را دارند. به‏طور کلی، حمایت‏های مالی قوی سبب توسعه پایدار SME در دراز مدت می‏شود.

لیزینگ می‏تواند توسط بانک‏ها به عنوان محصولی دیگر در داخل بانک، یا بطور كامل از طریق یك شركت فرعی و یا سرمایه‏گذاری مشترک با شرکای فنی و سایر شركایی كه مستقل از بانک عمل می‏كنند، ارائه شود. با افزایش طیف وسیعی از محصولات در دسترس، بانک‏ها نه تنها برای مشتریان خود، خاصه بنگاه‏های کوچک و متوسط، بلکه برای خود نیز ارزش ایجاد می‏كنند. در سمت عرضه، لیزینگ توانایی كمك به بانک در به دست آوردن بازدهی بالاتر از طریق كاهش نسبی ریسك و ارائه محصول متنوع، را دارد و می‏تواند ریسك كمتری نسبت به اعطای سنتی وام داشته باشد.

لیزینگ‏ها نیز همچون بانک‏ها كه درس‏هایی را از بحران فراگرفته‏اند، به ارائه محصولات نسبتاً کم خطر خواهند پرداخت. عوامل کلیدی موفقیت برای انجام عملیات اجاره بانکی شامل دانش محصول، تخصص مدیریت دارایی و مدیریت ریسک می‏شود. عملیات اجاره موفق نیاز به یک تغییر و جابجایی فرهنگی از بانکداری سنتی به لیزینگ دارایی پشتیبان محصول
(an Asset backed product) دارد.

حامیان مالی بانک، اغلب انگیزه قوی‏تری در جذب شرکت‏های لیزینگ مستقل با خرید یک سهام قابل توجه یا در اختیار گرفتن سهم بازار، دارند. بنابراین قانون‏گذاران برای افزایش کمک‏رسانی و تأثیر حداکثری در توسعه، باید بانک‏ها را به ارائه محصولات لیزینگ، به‏طور مستقیم و یا از طریق تمام یا بخشی از شرکت‏های تابعه، تشویق نمایند..

خلق فرصت‏های نو و ابتکاری کسب و کار لیزینگ

به منظور تحقق اثر کامل لیزینگ، یافتن راه‏های خلاقانه و جدید در ادغام لیزینگ در بخش‏های کلیدی و ابتکاری زیر، نیاز است:

– تأمین مالی انرژی‏های پایدار

لیزینگ از طریق تأمین مالی تجهیزات انرژی پایدار، قادر به حمایت و پشتیبانی از دستور کار پایداری و تغییر جهانی آب و هوا می‏باشد. عدم تأمین مالی برای تجهیزات كارای انرژی به عنوان یک مانع اصلی برای توسعه صنعت بهره‏ور انرژی شناخته شده است، كه :

• لیزینگ می‏تواند برای مقابله با این موانع و تسهیل تأمین مالی برای تجهیزات كارای انرژی، انرژی‏های تجدیدپذیر و تولید محصولات پاک، كمك نماید.
• تأمین مالی از طریق لیزینگ این توانایی را دارد كه در تمام پروژه‏ها با هر اندازه‏ها، از پروژه‏های بزرگ صنعتی مانند تولید همزمان، گرفته تا برنامه‏های بازار انبوه نظیر اتصال فلورسنت به لوازم مسکونی، استفاده شود.
• لیزینگ می‏تواند در مدیریت بهتر مخاطرات مرتبط با تأمین مالی صنعت انرژی پایدار، به بانک‏ها، شرکت‏های لیزینگ و سایر مؤسسات مالی (FIs) یاری رساند.
• همچنین لیزینگ می‏تواند منجر به افزایش طیف وسیعی از محصولات و در نتیجه ایجاد ارزش برای هر دو طرف یعنی مؤسسه مالی و مشتریان خود، در صورت افزایش سهم بازار شود.

– تأمین مالی تجهیزات کشاورزی

رشد در بخش کشاورزی، منحصر به دسترسی محدود به اعتبار شده است. لیزینگ در حل مشكل دسترسی به منابع مالی از طریق تأمین مالی مدت‏دار تجهیزات، در نتیجه بهبود و اصلاح مکانیزه، به ویژه در مناطق روستایی، می‏توانند نقش کلیدی را ایفا نماید. همچنین لیزینگ برای تأمین مالی طیف گسترده‏ای از تجهیزات در سراسر زنجیره ارزش تجارت محصولات کشاورزی، از ابزارهای ساده گرفته، تا تجهیزات فرآوری محصولات كشاورزی و کسب و کار تولید مواد غذایی، می‏تواند مورد استفاده قرار گیرد، كه در نتیجه افزایش تولید و توزیع غذا تسهیل می‏شود.

به دلیل اینكه یافتن وثیقه مناسب مشكل است، بسیاری از بانک‏ها و شرکت‏های لیزینگ مخالف ارائه اعتبار به کشاورزان هستند. با تقویت بخش لیزینگ، کشاورزان و شرکت‏های تجارت محصولات کشاورزی دسترسی آسان‏تری به تأمین مالی مدت‏دار تجهیزات خواهند داشت.

نتیجه‏ گیری

لیزینگ تأثیر توسعه‏ای قوی و نیز نقشی مهم در كاهش شكاف مالی SME با ترویج و توسعه تأمین مالی دارد. ایجاد و تعهد بیش از 21 میلیون دلار از منابع IFC و شرکای توسعه آن، همراه با بیش از 1،4 میلیارد دلار سرمایه‏گذاری در پروژه‏های بازارهای نوظهور توسط IFC، رشد لیزینگ در این بازارها را تسهیل کرده است. ارزیابی‏های مستقل از پروژه‏های لیزینگ IFC نشان از تأثیر مثبت و بسزا بر توسعه بخش خصوصی، به ویژه در حوزه بنگاه‏های كوچك و متوسط، داشته است.

بحران مالی بر نفوذ بازار تأثیر گذاشته است. با این حال، لیزینگ یك بخش جدایی‏ناپذیر از دسترسی به مدل‏های مالی‏ست و آن را برای كاستن شکاف موجود بین امور مالی بنگاه‏های كوچك و متوسط و تحریك توسعه اقتصادی، ادامه خواهد داد. IFC به‏طور مداوم به كشف راه‏های جدید و خلاقانه ایجاد فرصت و ارزش از طریق لیزینگ می‏‏پردازد، به‏خصوص اینکه هدف كمك به دسترسی کسب و کارهای کوچک به منابع مالی در جهت رشد و توسعه آنهاست.

لیزینگ به عنوان یک مکانیزم تأمین مالی مهم در بازارهای نوظهور و کشورهای عضو OECD است و به آن ادامه می‏دهد. تأثیر توسعه‏ای کار و فعالیت IFC در زمینه لیزینگ در بازارهای نوظهور، قوی شده است. با این حال، هنوز هم موارد زیادی برای اینكه از سوی دولت‏ها، مؤسسات مالی و SMEها برای به فعلیت درآوردن پتانسیل کامل این محصول مهم انجام شود، وجود دارد.