مالی رفتاری وگیم تئوری، برپایه مقاله prospect theory پروفسورکانمن و تورسکی برندگان جایزه نوبل مالی و اقتصاد

دانش مالی رفتاری از مباحث جدید مالی و بسیار جذاب می باشد كه از حدود دو دهه پیش توسط تعدادی از دانشمندان مالی مطرح شد. عقلایی بودن سرمایه گذاران به عنوان مدل ساده ای از رفتار شخص، یكی از پایه های اصلی و دانش مالی كلاسیك می باشد. تمام نظریه پرتفوی، بازار كاری سرمایه، مدل قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای (CAPM) و تئوری نمایندگی(agency theory) متأثر از این فرضیه بوده و مالی رفتاری با استفاده از مباحث روان شناختی به تشریح رفتار سرمایه گذاران و بازارهای سرمایه می پردازد. اینکه چرا سرمایه گذاران خطاهای سیستماتیک انجام می دهند و روشهای رفتاری ناهماهنگی دارند باعث تأثیر بر بازار و شاید ناکارآمدی آن می شود. صعودها و نزول ها و گذشتن از حدها مورد توجه این نظریه می باشد كه ما به بررسی یکی از با اهمیت ترین آنها می پردازیم.

حباب های قیمت سهام و رفتارهایی كه سهامداران نسبت به این موضوع خصوصاً از سال 1990 به بعد  داشتند به اهمیت درك رفتارهای غیرعقلایی سرمایه گذاران افزوده و واژه هایی مانند انسان عقلایی،  انسان نرمال و تمایلات و سوگیری های رفتاری را مورد توجه قرار داده است.

در ادﺑﯿﺎت اﻗﺘﺼﺎد و تحلیل رفتار مالی، ماهیت وجودی انسان ها ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺟﻮدی ﻣﻨﻄﻘﻲ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﮐﺎﻣﻼً ﺷﻔﺎفﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﻣﻲ ﮐﻨﺪ، ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد. اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﮐﺎﻣﻞ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺴﺎن اﻗﺘﺼﺎدی ﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد، ھﻤﻮاره در بهینه ﺳﺎزی ﻣﻨﺎﻓﻊ دلخواهش ﮐﺎﻣﯿﺎب اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم اطلاعاتی را ﮐﻪ ﺑﺮ گزینه ها وﺗﺼﻤﯿﻤﺎﺗﺶ ﺗﺄﺛﯿﺮ دارﻧﺪ، ﺟﻤﻊ آوری ﻣﻲ ﮐﻨﺪ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﻲ آرﻣﺎﻧﻲ را ﮐﻪ ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً در دﻧﯿﺎی واﻗﻌﻲ ﺑﺴﯿﺎری ازﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد پدید می آورد.

اما ﻣﯿﺮ اﺳﺘﺘﻤﻦ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ای ﺑﺎ ﻋﻨﻮان: ﺑﺎزﺑﯿﻨﻲ ﺗﺨﺼﯿﺺ داراﻳﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭼﺎﻟﺶ رفتار مالی ﺑﯿﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ اﻓﺮاد در ﻧﻈﺮﻳﻪ های ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ هستند در ﺣﺎﻟﻲ ﮐﻪ رفتار مالی اﻓﺮاد را ﻧﺮﻣﺎل ﻓﺮض ﻣﻲ ﮐﻨﺪ، ﻳﻌﻨﻲ ﻳﮏ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬار ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺼﻤﯿﻤﻲ اﺗﺨﺎذ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدی ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. برخی دیگر از اساتید برجسته این فن به قرار زیر هستند.

• رابرت شیلر استاد دانشگاه بیل
• ریچارد تالر استاد دانشگاه شیكاگو
• پرفسور هرش شفرین از دانشگاه سانتاكلارا
• آندری شلیز از دانشگاه هاروارد

اجازه دهید مثالی در مورد عقلایی (مالی) بودن سرمایه گذاران بزنیم. یكی از تحقیقات انجام شده در رابطه با تفكیك شرکت پالم از شركت تری كام نشان داد كه بعد از توزیع سهام پالم بین سهامداران شركت تری كام ، سهام شرکت پالم با قیمت بالاتری از قیمت سهام شركت مادر معامله شد، تالر می گوید چنین موردی نباید در یك دنیای عقلانی رخ دهد.

پروفسور كانمن كه نوبل اقتصادی را در سال 2002 بدست آورد به این نتیجه رسیده است كه در شرایط عدم اطمینان، تصمیمات انسان بطور سیستماتیك از تصمیمات پیش بینی شده توسط تئوریهای اقتصادی و مالی فاصله می گیرد.

كانمن و تورسكی مدل جایگزینی (( تئوری چشم انداز )) را معرفی می كند و انتخاب از این چند گزینه ریسكی نمایانگر چندین اثر فراگیر است كه با پایه های فكری تئوری مطلوبیت ناسازگار است و افراد عموماً به پیامدهای محتمل در مقابل پیامدهای مطمئن كمتر از حد لازم اهمیت می دهند. این گرایش اثر اطمینان نامیده میشود و ریسك گریزی و ریسك پذیری افراد را نشان میدهد .

تابع ارزش پایه فکری تئوری چشم انداز:

تابع ارزش در منطقه سود، مقعر و در منطقه زیان، محدب است ، همچنین شیب آن در منطقه زیان بیشتر از سود است و وزن بیشتر از حد دادن به ضرایب احتمال پایین و وزن كمتر از حد به احتمالات بالا به جذابیت رفتار محافظه كارانه و هم به جذابیت خطر پذیری بالا منجر می شود.

و این نمودار در واقع بر ریسك پذیری بیشتر در منطقه زیان تأكید می نماید

• اگر در وضعیت عایدی قرار داشته باشیم . 0 > X

GAIN:

U(x)=Xag

• اگر در وضعیت زیان قرار داشته باشیم . 0 x<

LOSS:

U(x)=- λL(-X)al

دو بازی در عمل:

پروفسور کانمن در واقعیت با پرداخت پول و پرسش سؤال، دو گروه را مورد سنجش مالی قرارمی دهد:

گروه اول : علاوه بر تمام دارایی كه شما دارید 1000 دلار به شما داده میشود و از شما خواسته میشود یكی از دو گزینه زیر را انتخاب كنید:

A : سود قطعی 500 دلاری

B : 50 درصد شانس دریافت 1000 دلار و 50 درصد شانس دریافت هیچ مبلغ .

گروه دوم : علاوه بر تمام دارایی كه شما دارید 2000 دلار به شما داده میشود و از شما خواسته میشود یكی از دو گزینه زیر را انتخاب كنید :

A : زیان قطعی 500 دلاری

B : 50 درصد احتمال از دست دادن 1000 دلار و 50 درصد احتمال از دست دادن هیچ مبلغ .

پاسخ ها:

در گروه اول 84 درصد گزینه A را انتخاب كردند .

در گروه دوم 69 درصد گزینه B  را انتخاب كردند .

حال با توجه به اینكه ارزش مورد نظر برای هر دو گروه و در هر دو گزینه یكسان است متوجه می شویم كه افراد به زیان اهمیت بیشتر و به احتمال وقوع آن نیز وزن بیشتری می دهند .

آزمونی دیگر:

فرض كنید با دو تصمیم همزمان روبرو هستید :

تصمیم 1:

الف : عایدی قطعی 2400 دلار

ب: 25 درصد شانس برای عایدی ده هزار دلار و 75 درصد بدشانسی برای رسیدن به صفر دلار .

تصمیم 2:

الف : زیان قطعی 7500 دلار

ب: 75 درصد بد شانسی برای مواجه با ده هزار دلار زیان و 25 درصد شانس برای از دست ندادن هیچ چیز.

پاسخ ها:

افراد، انتخاب الف 1 را به ب 1 و ب 2 را به الف 2 ترجیح دادند . در واقع هنگام انتخاب تصمیم 1 ریسك گریزند و در انتخاب تصمیم 2 ریسك پذیرند.

درتئوری چشم انداز (prospective theory) آقایان کانمن وتورسکی، مهم ترین نکته ای که مورد توجه قرار می گیرد وزنی است که اشخاص به زیان در موقعیت های مشابه می دهند. آنها در این تئوری، با بازی ها و آزمایش های انجام شده این موضوع را اثبات كرده اند و با ارائه این مقاله موفق به دریافت جایزه نوبل گردیده و خود را در زمینه مالی جاودانه نموده اند. در مالی رفتاری، موارد متعدد، تورشهای رفتاری و سوگیری های گوناگونی وجود دارد که هر كدام نیازمند به بررسی و تحقیق بسیاری است كه حتی در رفتارها و تصمیمات مالی ما نیز تأثیرات بسزایی می گذارد((personal finance، لذا بسط دادن آن از حوصله این مقاله خارج است. و مهم تر اینكه رفتار، دیدگاه و افکاری که در انسان عقلایی وجود دارد تأثیر شگرفی در تصمیمات مالی او و پیش بینی هایی که منجر به ناکارآمدی بازار می شود گذاشته و مستلزم آن است كه هر دو طرف عرضه و تقاضا بمنظور بهبود و بهینه شدن تصمیمات مالی و سرمایه گذاری خود، اهمیت ویژه ای به این مسأله دهند.

 منابع و مآخذ:

1. “مبانی مالی و رفتاری”،”دكتر علی سعیدی و جواد فرهانیان”
2. “دانش مالی رفتاری و مدیریت دارایی”، “Ponpiun “، “ترجمه : دكتر احمد بدری”
3. Finance inefficient markets: An introduction to behavioral by Andrei shleifer
4. Investment madness by nafsinger
5. Behavioral investing by James montier
6. Insight into irrational minds and markets by James montier
7. Prospect theory article by Tversky & kahneman
8. com
9. Behavioral finance.com
10. Journal of behavioral finance